NU.nl, 7 oktober 2020
Werk je vaak ’s avonds en in het weekend, kun je moeilijk nee zeggen en vind je jouw resultaten nooit goed genoeg? Dan heb je misschien last van perfectionisme. Het streven naar volmaaktheid lijkt wellicht een positieve eigenschap, maar dat is het zeker niet. Hoe sneller je ervan afkomt, hoe beter.
“Perfectionisme maakt ziek en ongelukkig”, stelt Marcel Hendrickx onomwonden. Hij weet er alles van. Op zijn 46e kreeg hij een hartinfarct en nog een toen hij 50 jaar was. “Ik werkte op de salesafdeling van een bank, schopte het tot commercieel directeur en later hr-directeur. Ik had een enorme controledwang en zat vast in een patroon van moeten.” Nu wijt de inmiddels 72-jarige Hendrickx de infarcten aan de continue stress die zijn perfectionisme veroorzaakte.
Psychologen maken onderscheid tussen twee soorten perfectionisme. De ‘gezonde’ variant betekent dat iemand het hoogst haalbare wil bereiken, maar niet uit het veld geslagen is als dat niet lukt. Daarnaast is er ‘ongezond’ perfectionisme: wie daar last van heeft, denkt zwart-wit. Een taak is geslaagd of mislukt. Eén foutje en je hele rapport of presentatie is verpest. Mensen die tot deze groep behoren, hebben veel stress en kunnen moeilijk ontspannen. Ze piekeren en hebben last van schaamte, schuldgevoelens en faalangst.
Ongezond perfectionisme hangt samen met een groter risico op angsten, een burn-out, depressie, migraine, slaapproblemen, eetstoornissen, dwangstoornissen, verslaving en suïcidale gedachten.
Millennials hebben vaker last van perfectionisme
Hoewel perfectionisme van alle tijden en leeftijden is, komt het opvallend veel voor bij millennials. “We leven in een prestatiemaatschappij waarin kinderen al op jonge leeftijd hoog moeten scoren”, zegt Jaap van der Stel, lector Geestelijke Gezondheidszorg aan de Hogeschool Leiden en auteur van een boek over perfectionisme. “Sociale media hebben ook grote invloed. Jongeren denken dat ze een volmaakt leven moeten hebben of dat anderen dat van hen verwachten.”
“Perfectionisme bij een collega herkennen is lastig, omdat mensen met perfectionisme – ik gebruik niet het woord perfectionist, omdat ik het perfectionisme niet aan iemands identiteit wil koppelen – heel fijne collega’s zijn”, vertelt Hendrickx. “Vaak voorkomend gedrag is zichzelf wegcijferen, taken uitstellen, nooit ruziemaken, werk van anderen overnemen, veel bevestiging vragen, overwerken, vaak sorry zeggen en alles heel serieus nemen.”
Gevaar van thuiswerken voor perfectionisten
Thuiswerken vanwege de coronamaatregelen kan dan extra lastig zijn. “Vooral voor jongere werknemers die nog weinig ervaring hebben en onzeker zijn, maar door hun perfectionisme moeilijk hulp durven te vragen”, aldus de 66-jarige lector. “Je hebt nog geen bedrijfsuitje of teamborrel meegemaakt, waardoor het informele contact en een vertrouwensband nog niet zijn opgebouwd. Ook het gevaar van altijd maar doorwerken is thuis groter.”
Hendrickx zegde na zijn hartinfarcten zijn carrière in het bankwezen vaarwel, deed een opleiding tot coach en schreef twee boeken over perfectionisme. Ook ontwikkelde hij een training om mensen van hun perfectionisme af te helpen. Volgens onderzoek van KU Leuven is die training ook zes maanden na afloop nog effectief. Inmiddels zijn er in Nederland en België 150 door Hendrickx opgeleide coaches actief.
‘Er is compassie van leidinggevenden nodig’
Zowel Hendrickx als Van der Stel vindt dat bedrijven meer zouden moeten doen om hun werknemers bewust te maken van de gevaren van ongezond perfectionisme.
“Je moet een cultuur scheppen waarin werknemers kunnen praten over hun gevoelens en de moeilijkheden die ze ervaren, zonder dat ze het gevoel krijgen dat ze daarvoor worden afgestraft. Dat vraagt een hoog niveau van compassie van leidinggevenden”, zegt Van der Stel. “Huur bijvoorbeeld een externe coach voor werknemers en leidinggevenden in. Vaak is het fijner om met een buitenstaander te praten.”
Directeuren moeten zich realiseren dat zij verantwoordelijkheid dragen, vindt de lector. “Niet alleen om het ziekteverzuim en het aantal burn-outs te verlagen, maar omdat je als bedrijf op een ethisch verantwoorde manier wil omgaan met je werknemers.”
Tips: wat kun je doen tegen (ongezond) perfectionisme?
- Stel realistische doelen. Wanneer is het goed genoeg?
- Hou in een dagboek bij wat je goed hebt gedaan en waar je trots op bent. Zo focus je op het positieve.
- Neem de tijd om te ontspannen, bijvoorbeeld met een wandeling, hobby of sport. Let op dat je de lat niet te hoog legt. Ook tijdens de werkdag zijn momenten van ontspanning belangrijk.
- Probeer het plezier in je werkzaamheden terug te krijgen, in plaats van alleen aan het resultaat te denken.
- Humor en zelfspot helpen je te relativeren.
